Neden Süper Güç III

Neden Süper Güç I

Neden Süper Güç II

"Neden Süper Güç" yazı dizisinin daha önceki iki bölümünde Amerika Birleşik Devletleri'nin neden günümüzün süper gücü olduğunu irdelemiştik. Dizinin üçüncü ve son yazısında aynı başlığa farklı bir açıdan bakıp dünyanın bir süper güce ihtiyacı olup olmadığı sorusu üzerinden süper güç kavramına daha yakından bakacağız.

Tarihin ilk dönemlerine ait kesin bilgilerimiz yok. Ancak biliyoruz ki insan nüfusu tarihte belli bir hızla artmış ve günümüzdeki sayıya ulaşmıştır. Karanlık çağlar ve ilk insanlar hakkındaki bilgilerimiz insan sayısının o dönemlerde çok az olduğunu söylüyor. Ayrıca karanlık çağ insanlarının birlikte yaşamak üzere gruplar, kabileler halinde ilk toplulukları oluşturduklarını biliyoruz. Arkeolojik çalışmalar bu topluluklar arasında yaşayış farklılıkları (özellikle dini inançlar açısından) olduğunu gösteriyor. Belki hayvanların bir arada daha güvende olduklarını ve yardımlaştıklarını gözlemleyen insanlar gruplar halinde bir arada yaşamayı tercih ettiler veya bu tamamen içgüdüseldi. O dönem insanlarının nasıl düşündüklerini kestirmek zor ama biliyoruz ki çok çok eski zamanlarda bile insanlar gruplar, kabileler halinde yaşıyorlardı.

Daha ileriki dönemlerde insanoğlunun bilgi ve becerilerini geliştirmesi ve özellikle de yerleşik yaşama geçilmesiyle bu insan grupları daha belirgin şekilde ayrıldı. Bir süre sonra kendi şehirlerini veya köy topluluklarını kurdular. İşte bu ayrışma aslında hepsi bir kökenden gelen insanoğlunu boylara, kabilelere, milletlere böldü. Farklı coğrafyalarda farklı hızlarla gelişen insan grupları arasındaki farklılık zamanla yaşanan gelişmelerle iyice arttı. Tüm insan toplulukları arasında biyolojik farklılıklar oluştuğu gibi (şimdilik bu konumuz dışında) esasen sosyal farklılıklar sınırları çizdi. Konuşulan dil, inanılan din ve hatta mezhepleri, hayat anlayışı (örf, adet, yaşama şekli) gibi unsurlar çok yakın hatta komşu milletlerin arasında farklılıklar oldu. İşte binlerce yıllık bu sürecin sonunda dünya üzerinde çeşitli kıstaslar açısından insan toplulukları ve milletler oluştu.

Bugün dünyada iki yüzden fazla ülke var. Ve hala bağımsızlık için mücadele eden ülkeler var. Özellikle Orta Doğu ve Balkanlar gibi uzun yıllar ve hatta yüzyıllarca üzerinde planlar yapılan, oyunlar oynanan coğrafyaların haritalarına bakarsak buralarda küçük küçük, çok sayıda ülke olduğunu görebiliriz. Bunun nedeni her dönemde büyük güçler arasında elde edilme veya tarafına çekilme mücadelesi verilen bu bölgelerde yukarıda bahsettiğim farklılıklardan faydalanılması ve ülkelerin zamanla parçalanması. Orta Doğu için Osmanlı Devleti'nin 1. Dünya Savaşı ve öncesindeki, bölgedeki durumu; Balkanlar için daha yakın zamandan Yugoslavya'nın parçalanması örnek verilebilir. Ülkemiz üzerinde bugün hala oynanan ayrılıkçı oyunlar, Belçika, İspanya, Çin ve daha pek çok ülkede tam da şu anda yaşanmakta olan olaylar ise bugüne ait örnekler.Eski dönemlerde daha az ülke vardı. Bugünle kıyaslanırsa ülke yerine imparatorluk demek daha doğru olur. Peki neden bugün bu kadar çok ülke var? Bu soru başlı başına bir konu ama hepimizin bildiği Fransız İhtilali'yle ortaya çıkan milliyetçilik akımı, dinler ve mezhepleri, ülkelerin vatandaşları üzerinde etkin bir adalet ve hizmet anlayışında yetersiz kalmaları gibi bazı nedenler sayılabilir. Yukarıda bahsettiğim bir diğer neden, büyük ülkelerin oyunları ise bizi esas konumuza getiriyor.

Her dönemde çeşitli nedenlerle diğer ülkelerden daha güçlü olmayı başarmış ülkeler oldu. Çoğunlukla güç ve hakimiyet savaşı bu ülkeler arasında yaşandı. Fakat döneminin tüm güçlü ülkelerinden daha güçlü olmayı başaran ve bu gücüyle tarihe yön veren ülkeler bulundu. Süper güç olarak nitelendirdiğimiz bu ülkeler elbette birden bire o hale gelmediler. Her biri kendi tarihinin bir döneminde süper güç oldu ve zamanla bu güçlerini kaybetti. Wikipedi'den aldığım şu listede süper güçler ve hakim oldukları dönemler sıralanmış:
1.Roma İmparatorluğu (27-395)

2.Avrupa Hun İmparatorluğu (411-452)

3.Doğu Roma İmparatorluğu (527-634)

4.Kutsal Roma Germen İmparatorluğu (800-1630)

5.Osmanlı İmparatorluğu (1520-1683)

6.İspanya İmparatorluğu (1600-1805)

7.Fransa İmparatorluğu (1804-1814)

8.Britanya İmparatorluğu (1807-1949)

9.Alman İmparatorluğu (1871-1918)

10.Nazi Almanyası (1933-1945)

11.Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (1945-1991)

12.Amerika Birleşik Devletleri (1945- )

Nazi Almanyası bence biraz tartışmalı olsa da dünya tarihine yaptığı etki bakımından listeye alınmış olabilir.

Süper güç ülkelerin dünyaya yararları ve zararları oldu, oluyor. ABD'nin günümüzdeki politikasını bir örnek olarak göz önüne aldığımızda geçmişteki süper güçlerle bazı açılardan ortaklıkları var. Temel olarak bu ülkelerin kendi çıkarları için uluslararası hukuku (Belli bir dönemden öncesini kapsamıyor.) hiçe sayarak keyfi hareket etmesi, diğer ülkelerin egemenliklerini ihlal etmesi (geçmişte tamamen ellerinden alması), dünya kaynaklarını sömürmesi, diğer ülkeler arasındaki ilişkileri ve ülkelerin iç işlerini etkilemesi süper güçlerin olumsuz etkileri olarak süregelmiştir. Bunun bir sonucu olarak süper güç ülkeler kendilerinin taraf olduğu veya olmadığı pek çok savaştan, kıyımdan sorumludur. Makaleye seçtiğim resim bu kıyımlardan birinin (Anlık olması, yakın zamanda yaşanması ve herkesin gözleri önünde olması nedeniyle çoğumuzun bildiği atom bombası vakaları tarih boyunca süper güçlerin neden olduğu insan ölümlerinin çok küçük bir kısmını oluşturuyor.) fotoğrafı.

Öte yandan süper güç devletler bulundukları dönemde insanlık yararına işler de yapmışlardır. Sadece askeri veya siyasi değil, ekonomik olarak da güçlü olmalarının etkisiyle dünya yararına yaptıkları işler arasında özellikle bilime yaptıkları katkı yadsınamaz. Tarihin her döneminde en çok bilimsel çalışmalar gelişmiş ülkelerde yapılmıştır. Günümüzde uzay araştırmalarının da yüksek giderli olmasına karşın hala yürütülüyor olmasında ülkeler (süper güç ABD ve aday AB ve Rusya) arasındaki rekabet oldukça etkili. Yalnız bilimsel değil, teknolojik, endüstriyel, ekonomik gelişmelerin çoğu süper güç ülkeler tarafından döneminde hayat bulmuştur. Yani insanlığın ortak birikiminde süper güç ülkelerin katkıları yüksektir.

İnsanlık tarihi matematiksel bir denklemin sonucu olarak ortaya çıkmadığı gibi gelecekte neler olabileceği de kestirilemez. Ancak siyaset ve ekonomi uzmanlarının tahminleri dönmekte olan süper güç çarkının yeni dişli adaylarının Avrupa Birliği, Çin, Rusya Federasyonu ve Hindistan olduğunu söylüyor. Artık Birleşik Devletler ne zaman süper gücünü yitirir (!), yerini hangi ülke ya da birlik alır bilemiyorum. Zaten süper güç kavramının geleceği de ayrı bir makale konusu olabilir.

Süper güç kavramı hakkındaki üç bölümlük yazı dizisinin sonuna geldik. Üzerine kitap yazılabilecek (Muhtemelen onlarcası vardır.) böylesi derin bir konu hakkında genel bir fikir özeti yaptık. Konuyu mümkün olduğunca özet halinde ve sıkmayacak şekilde ele almaya çalıştım. Umarım yazı faydalı olmuştur. Yazıyla ilgili eleştirilerinizi, konuyla ilgili düşüncelerinizi yorum olarak paylaşırsanız sevinirim. İlginiz için teşekkürler.